Đưa máy ảnh lên bấm, dáng hình người phụ nữ lom khom dưới ruộng đậu kia bất chợt đưa tôi về với hình bóng mẹ, bóng chị thuở xa xưa. Tôi chợt nhớ về tuổi thơ với những mùa đọt đậu ở quê vào những ngày sau Tết Nguyên đán.
… Sau Tết là dịp người nông dân khá nhàn rỗi, cảm giác lúc này thời gian như trôi chậm hơn. Với người dân quê tôi ngày xưa, cái gì ngon, quý đã cố gắng chắt chiu dành dụm cho Tết để cúng tổ tiên, ông bà và để con cháu thưởng thức. Ra Tết, ăn gì cũng được, kiểu “ăn qua loa đại khái”, nhưng thực ra có đâu mà ăn, đói lắm. Quê tôi có câu “tháng giêng ăn nghiêng bồ lúa”, nghĩa bóng muốn nói về cái đói khát, rảnh rỗi sau những ngày Tết no đủ.
Lúc này, mọi người cùng nhau ra đồng để cấy dặm, để chăm sóc cho hoa màu trên bãi, dưới đồng của vụ đông xuân. Trong tâm trí tôi còn in đậm hình ảnh những bữa ăn vào dịp trước và sau ngày rằm tháng giêng luôn có món đọt đậu luộc, đọt đậu xào hay nhút ngọn đậu… Chỉ được lưng cơm thôi, chủ yếu là ăn đọt đậu, đọt rau lang, bầu bí cho no bụng.
Khi mẹ đi cấy dặm làm cỏ lúa, vào cuối những buổi chiều, tôi theo chị ra những thửa ruộng ven sông để phụ giúp lặt đọt đậu.
Được mẹ chỉ dạy, chị biết nhiều cách chế biến đọt đậu làm thức ăn: đọt đậu luộc chấm mắm, đọt đậu xào tỏi, xào mắm ruốc, nấu canh tép khô hoặc muối dưa để ăn dần. Sau khi hái về rửa sạch, để ráo, bỏ những lá hơi già để khi ăn không bị nhám và có vị bùi, ngọt. Nước sôi cho ít muối, thả đọt đậu ngập rồi trở đều, vớt rải ra rổ thưa cho mau nguội. Sau đó, vắt đọt đậu ráo nước, rồi gỡ ra cho tơi bày lên dĩa. Bữa nào có tép tươi chị làm món đọt đậu xào tép – đọt đậu luộc qua rồi đem xào chung với tép, ăn nóng, món này ngon nhưng họa hoằn mới có.
Món đọt đậu thân thương là thứ thức ăn chính trên mâm cơm của người nông dân quê tôi ngày đó, nó là “vị cứu tinh” cho những gia đình khó khăn, đông con vượt qua thời gian giáp hạt đợi khi mùa về.
Chị tôi nay đã gần tám mươi, cha mẹ tôi đã thành người thiên cổ. Mỗi lần nhìn thấy ruộng đậu hay bãi ngô, ruộng bí bầu, lòng tôi lại nhớ thương lắm.
Mỗi lần về quê, những món truyền thống được thay thế bằng các món ăn nhanh, hiện đại ở trung tâm mua sắm, siêu thị. Nhưng mỗi lần ngồi vào mâm cơm, tôi vẫn nhớ quá chừng đọt đậu xào, luộc, muối chua của một thời.